M-PESA การผนวกรวมของร้านค้าชุมชน

 

 

การบริการของผลิตภัณฑ์ใหม่ในโครงข่ายของอินเตอร์เน็ตของกิจการโทรศัพท์เคลื่อนที่ของบริษัท Vodafone ก็สามารถสร้างผลต่อการเปลี่ยนแปลงต่อสังคมที่เปรียบเสมือนการสร้างเป็น Infrastructure ขึ้นใหม่ในระบบเศรษฐกิจและสังคมของประชาชนที่เคนยา ที่ริเริ่มโครงการ M-PESA ซึ่งเป็นชื่อย่อของโครงการบริการการเงินจากโทรศัพท์เคลื่อนที่ เป็นโครงการที่ Vodafone ประสานงานเพื่อเชื่อมต่อข้อมูลของผู้ใช้บริการโทรศัพท์มือถือและบัญชีธนาคารเข้าด้วยกัน เมื่อมีการซื้อขายสินค้าต่อกัน ผู้ที่อยู่ในการเชื่อมโยงของบริการนี้ สามารถจะโอนเงินทางบัญชีผ่าน Application ของโทรศัพท์เคลื่อนที่ไปยังบัญชีธนาคารของทั้งสองฝ่าย (รายการถอนเงินจากบัญชีผู้ซื้อไปเข้าบัญชีของผู้ขาย) โครงการนี้ เจาะจงที่บริการต่อผู้ใช้บริการโทรศัพท์เคลื่อนที่ที่อาศัยในพื้นที่หัวเมืองต่างจังหวัด เมืองรอง เมืองย่อย และชุมชนในพื้นที่ชนบทห่างไกล แต่เป็นพื้นที่ที่ไม่สาขาของธนาคาร ดังนั้น แม้ว่าจะมีการโอนเงินตามระบบดังกล่าวแล้ว ผู้ใช้บริการที่อยู่ในพื้นที่ห่างไกล ประสงค์จะเบิกเงินมาจับจ่ายซื้อของในพื้นที่เมืองที่ตนอาศัยอยู่ ก็จะต้องเดินทางเข้าไปเบิกถอนเงินในเมืองใหญ่ ที่ที่เป็นที่ตั้งของสาขาธนาคารและตู้เอทีเอ็มอยู่ดี ด้วยเหตุนี้ M-PESA จึงประสานความร่วมมือกับร้านค้าย่อยในชุมชนให้เข้ามาร่วมบริการเชื่อมโยงระหว่างธนาคารกับโทรศัพท์มือถือ โดยที่ M-PESA จะออกรหัสให้กับผู้ขายสินค้าที่มีเงินโอนเข้าบัญชี แล้วให้ผู้ขายรายนั้นนำเอารหัส (พร้อมกับจำนวนเงินที่ต้องการเบิกถอน) ไปแจ้งต่อร้านค้าย่อยในชุมชน ก็จะได้รับเงินสด (พร้อมกับเสียค่าธรรมเนียมบริการ) เพื่อไปใช้จ่ายตามความต้องการ ในขณะเดียวกันร้านค้า ที่ร่วมบริการก็จะได้รับค่าธรรมเนียม (และมีหน้าที่นำส่งข้อมูลการเบิกถอนส่งไปยังธนาคาร เพื่อปรับปรุงยอดเงินในบัญชีผ่านโครงการข่ายของโทรศัพท์เคลื่อนที่) (Hughes & Lonie, 2007)

 

กรณีของบริการที่สร้างสรรค์ของ M-PESA นี้ ได้ส่งผลต่อทั้งการขยายธุรกิจของโทรศัพท์เคลื่อนที่ของบริษัท (Vodafone ขยายแคมเปญนี้ไปยังหลายประเทศในแอฟริกา และเอเชีย เช่น แทนซาเนีย กานา โมซัมบิก เลโซโท แอฟริกาใต้ อียิปต์ และอัฟกานิสถาน) บริการของธนาคาร การค้าขายผลผลิตทางการเกษตร และการไหลเวียนเศรษฐกิจที่เกิดจากการใช้จ่ายของผู้คน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ชนบทห่างไกล ย่อมจะเป็นการสร้างสรรค์ซึ่งเศรษฐกิจและสังคมโดยรวมขึ้นในพื้นที่เหล่านั้น ดังนั้น บริการ M-PESA ของ Vodafone จึงเปรียบเสมือนการสร้างสรรค์ซึ่ง Infrastructure ของระบบเศรษฐกิจแบบหนึ่ง เป็น Infrastructure ในระดับพื้นที่ผสมกับแบบคลัสเตอร์ หรือการจัดระบบตามความสัมพันธ์ของเครือข่าย

 

Lesson-learned

การออกแบบผลิตภัณฑ์ M-PESA ที่นำเอาร้านค้าชุมชนเข้ามาเป็นกลไกร่วม แทนที่สาขาหรือตู้เบิกถอนเงินอัตโนมัตินั้น ด้านหนึ่ง เป็น Value Proposition ที่มีความต่างไปจาก Electronic Banking Services ที่ให้บริการอยู่โดยทั่วไป อีกด้านหนึ่ง เป็นการขยายช่องทางการเข้าถึงของผู้ใช้บริการในพื้นที่ชนบท-ที่ที่ไม่มีสาขาธนาคารให้บริการ (ที่จะเอื้อประโยชน์ไปยังแคมเปญของการขาย Vodafone-ค่ายมือถือที่กำลังขยายตัวเข้าสู่ระบบตลาดของเคนยา) กรณีของ M-PESA นับได้ว่าเป็นการสร้างสรรค์ Value Proposition ที่นำเอาภาคส่วนที่ดำรงอยู่ภายนอกหรือนอกเหนือไปจากความสามารถของผลิตภัณฑ์ คือ ร้านค้าชุมชน/แคมเปญการตลาดมาสร้างสรรค์เพิ่มเติมเข้าไปให้เกิดคุณค่าต่อผู้ใช้บริการ และสร้างการไหลเวียนทางเศรษฐกิจในระดับชุมชน ชนบท และท้องถิ่นได้อีกมิติหนึ่งด้วย

การนำเอาร้านค้าชุมชนเข้าไปร่วมเป็นกลไกการให้บริการของ M-PESA เป็นการเพิ่มเติมกลไกขึ้นใหม่ในห่วงโซ่ธุรกิจบริการทางการเงินของธนาคาร เป็น Newness ที่สร้างขึ้นเป็นนวัตกรรมที่มุ่งขยายการเข้าถึงของผู้คนในสังคม-นับได้ว่าเป็นกรณีศึกษาสำหรับการออกแบบสร้างสรรค์นวัตกรรมสังคมที่น่าสนใจ

 

เรียบเรียงโดย
ดร.สุนทร คุณชัยมัง
สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนานวัตกรรมสังคม วิทยาลัยผู้นำและนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยรังสิต
พฤษภาคม 2568

 

Reference

Hughes, N. & Lonie, S. (2007). M-PESA: Mobile Money for the “Unbanked” Turning Cellphones into 24-Hours Tellers in Kenya. Innovation/Winter & Spring 63-81 Identifying Essential Proteins by Integrating Multiple Types of Biological Information. IEEE/ACM Trans Comput Biol Bioinform 18(1):296-305.

Vodafone. (2024). Technology and Innovation M-PESA. https://www.vodafone.com/about-vodafone/what-we-do/m-pesa